မှတ်ဉာဏ်ကောင်းစေရန်

မှတ်ဉာဏ်ကောင်းခြင်းက သင့်ရဲ့ကျန်းမာရေးနဲ့ သင့်ဦးနှောက်ပေါ်မူတည်နေပါတယ်။ မှတ်ဉာဏ်ကောင်းဖို့အတွက် လုပ်နိုင်တဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်ချက်တွေနဲ့ အခြားအချက်တွေအများကြီးရှိပါတယ်။ အဲဒီ့ထဲကမှ အသက်အရွယ်အရွေးလုပ်နိုင်တဲ့အချက် ၉ချက်ကိုဖော်ပြပေးလိုက်ပါတယ်။ ၁) သင့်ရဲ့ဦးနှောက်ကို အလုပ်ပေးပါ။ သင်အရွယ်ရောက်လာတဲ့အခါမှာ သင့်ရဲ့ဦးနှောက်က သန်းပေါင်းများစွာသော အာရုံကြောလေးတွေ ဖွံ့ဖြိုးလာပါတယ်။ ထိုအာရုံကြောလေးတွေက သင့်ရဲ့မှတ်ဉာဏ်ထဲကအချက်အလက်တွေကို လျင်မြန်စွာ ပြန်လည်ပုံဖော်စေနိုင်ပါတယ်။ အသေးဆုံးစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာခံစားမှုအသေးအဖွဲလေးတွေက တဆင့် ပုံမှန်လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို လုပ်ဆောင်စေနိုင်ပြီး ပြဿနာတွေဖြေရှင်းဖို့၊ နည်းလမ်းတွေ စသဖြင့် ထုတ်ပြန်ပေးပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သင့်ရဲ့ဦးနှောက်ကို ပြဿနာတွေဖြေရှင်းဖို့၊ လိုအပ်တဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေဖြစ်လာဖို့ ဘာကိုမှ မလှုံ့ဆော်ပေးဘူးဆိုရင်တော့ သင့်ဦးနှောက်က မှတ်ဉာဏ်တွေကောင်းလာဖို့ဘာမှလုပ်နိုင်မှာမဟုတ်ပါဘူး။ မှတ်ဉာဏ်တွေက ကြွက်သားတွေကို ပိုပြီးအလုပ်လုပ်ဖြစ်စေပါတယ်။ သင်က မှတ်ဉာဏ်ကို အသုံးပြုမလား ဒါမှမဟုတ် အဆုံးရှုံးခံမလား။ သင့်ဦးနှောက်ကို ပိုပြီးအလုပ်ပေးလေ သင့်အတွက် ဦးနှောက်က အချက်အလက်တွေ၊ ဖြစ်ရပ်တွေကို ပိုပြီးမှတ်မိလာစေပါတယ်။ ဦးနှောက်ကို အလုပ်ပေးဖို့အတွက် တစ်ခုခုကို စဉ်ဆက်မပြတ်သင်ယူတာမျိုး၊ စိန်ခေါ်မှုတစ်ခုခုအတွက် အနိုင်ရအောင် ကြိုးစားတာမျိုး စသည်ဖြင့်ပေါ့။ သင်ကြိုးစားချင်တဲ့ အသစ်တခုခုအတွက် တွေးတောပါ။ ဥပမာ၊ ဂစ်တာတီးသင်တာမျိုး၊ ကဗျာစပ်တာမျိုး၊ ချက်ကစားတာမျိုး၊ ဘာသာစကားအသစ်သင်ယူတာမျိုး၊ ကခုန်တာမျိုး။ ထိုလုပ်ဆောင်ချက်တွေက သင့်ရဲ့မှတ်ဉာဏ်ကိုတိုးဖို့ အထောက်အကူဖြစ်စေမှာပါ။ ၂) ကိုယ်လက်လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ပါ။ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာလေ့ကျင့်ခန်းကလည်း ဦးနှောက်အတွက်အရေးကြီးသလို ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလေ့ကျင့်ခန်းကလည်း သင့်ဦးနှောက်ဉာဏ်ထက်မြက်ဖို့ ကူညီပေးပါတယ်။ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလေ့ကျင့်ခန်းကြောင့် သင့်ဦးနှောက်ထဲကို အောက်ဆီဂျင်တွေတိုးလာစေပြီး မှတ်ဉာဏ်ကိုမေ့ပျောက်စေနိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ကနေ လျော့ကျစေနိုင်ပါတယ်။ ဆီးချိုရောဂါနဲ့ နှလုံးသွေးကြောကျဉ်းရောဂါတွေကနေလည်း သက်သာစေနိုင်ပါတယ်။ ဦးနှောက်မှာ အောက်ဆီဂျင်ကောင်းစွာရရှိတဲ့အကျိုးကြောင့် သင့်ဦးနှောက်ထဲက စိတ်ဖိစီးမှုကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ ဟော်မုန်းဓာတ်တွေကိုလည်း လျော့ကျစေပါတယ်။ အဲဒါကြောင့် ကိုယ်လက်လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်းဖြင့် သင့်ခန္ဓာကိုယ်ကျန်းမာသွက်လက်စေနိုင်သလို သင့်ဦးနှောက်က အာရုံကြောလေးတွေကို လှုံ့ဆော်မှုလည်းဖြစ်စေနိုင်ပြီး အာရုံကြောဆက်သွယ်မှုပိုမိုအားကောင်းလာစေပါတယ်။ လမ်းလျှောက်ခြင်း၊ ပြေးခြင်း၊ ရေကူးခြင်း၊ တောင်တက်ခြင်း၊ စတဲ့လေ့ကျင့်ခန်းတွေက သင့်ရဲ့အာရုံကြောတွေကို တက်ကြွစေပြီး သင့်ကိုယ်သင်လည်းပိုပြီး ယုံကြည်မှုရှိလာစေနိုင်ပါတယ်။ အခြားလေ့ကျင့်ခန်းတွေလုပ်ခြင်းဖြင့်လည်း အာရုံစူးစိုက်မှုပိုမို အားကောင်းလာစေနိုင်ပါတယ်။ ၃) အိပ်ရေး၀၀အိပ်ပေးပါ။ အိပ်စက်ချိန်အနည်းအများပေါ်မူတည်ပြီး သင့်ရဲ့တစ်နေ့တာလုပ်ဆောင်ချက်အကောင်းဆုံးဖြစ်ခြင်း၊ မဖြစ်ခြင်းအပေါ် ခြားနားမှုရှိသွားပါတယ်။ စစ်တမ်းတွေအရ အရွယ်ရောက်ပြီးသူ ၉၅ရာခိုင်နှုန်းကျော်ခန့်ဟာ ၇.၅ နာရီမှာ ၉နာရီခန့် အိပ်စက်ချိန်ရဖို့လိုအပ်နေပါတယ်။ အိပ်စက်ချိန် နာရီအနည်းငယ်လေး ကွာဟသွားခြင်းကတောင် လူတစ်ယောက်ချင်းစီမှာ ခြားနားမှုတွေဖြစ်လာစေပါတယ်။ မှတ်ဉာဏ်စွမ်းအားတွေ၊ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းတွေ၊ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ၊ စွမ်းရည်တွေနဲ့ အကြပ်အတည်းတွေကြားမှာ ဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ စသည့်စွမ်းရည်တွေ ကွာခြားသွားနိုင်ပါတယ်။ လေ့လာသူတွေက နှစ်ခြိုက်စွာအိပ်မောကျနေချိန်မှာ မှတ်ဉာဏ်တိုးတက်စေဖို့ အဓိကလုပ်ဆောင်ချက်တွေကို လုပ်ဆောင်တာမို့ က အိပ်စက်ခြင်းဟာ မှတ်ဉာဏ်ကောင်းစေဖို့အတွက် လိုအပ်ချက်တစ်ခုဖြစ်တယ်လို့ ပြသခဲ့ကြပါတယ်။ အိပ်စက်ချိန်ပုံမှန်ရှိဖို့အရေးကြီးပြီး မအိပ်စက်ခင် အချိန်တစ်နာရီခန့်အလိုမှာ တီဗွီ၊ လက်တော့၊ ဖုန်း စတဲ့ screen တွေကို ရှောင်ရှားသင့်ပါတယ်။ ၄) သူငယ်ချင်းများနဲ့တွေ့ဆုံဖို့ အချိန်ပေးပါ။ သူငယ်ချင်းများနဲ့ကောင်းမွန်တဲ့ဆက်ဆံရေးရှိခြင်းဟာ သင့်ဦးနှောက်ကို စွမ်းရည်တိုးစေပါတယ်။ လူမှုဆက်ဆံရေးကောင်းမွန်ခြင်းက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ဦးနှောက်ကိုပိုပြီး လှုံ့ဆော်ပေးနိုင်ပါတယ်။ တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက်အပြန်အလှန်ကောင်းမွန်စွာဆက်ဆံခြင်းက ဦးနှောက်အတွက် အကောင်းဆုံးလေ့ကျင့်ခန်းတစ်ခုပါပဲ။ လေ့လာတွေ့ရှိချက်အရ အဓိပ္ပါယ်ရှိတဲ့အပြန်အလှန်ဆက်ဆံရေးဟာ သင့်ရဲ့စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကျန်းမာရေးကိုသာမက ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးကိုပါ အကျိုးသက်ရောက်မှုရှိပါတယ်။ ဟားဗတ်တက္ကသိုလ်ရဲ့ လူထုကျန်းမာရေးဌာနက မကြာသေးခင်ကတွေ့ရှိချက်အရ လူသားတွေမှာ လူမှုဆက်ဆံရေးပိုပြီးကောင်းမွန်တဲ့သူတွေက မှတ်ဉာဏ်မေ့လျော့ခြင်းတွေကို နှေးကွေးစေနိုင်ပါတယ်။ သင့်ဦးနှောက်အတွက် အကျိုးရှိစေပြီး မှတ်ဉာဏ်ကောင်းမွန်ဖို့ လူမှုဆက်ဆံရေးနယ်ပယ်မှာ လုပ်ဆောင်နိုင်တဲ့နည်းလမ်းတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။ အသင်းအဖွဲ့တစ်ခုခုမှာ ဝင်ရောက်ပါဝင်ကူညီခြင်း၊ သူငယ်ချင်းများနဲ့မကြာခဏတွေ့ဆုံစကားပြောခြင်း၊ လူမှုကူညီရေးအသင်းအဖွဲ့များတွင် ပါဝင်လုပ်အားပေးခြင်း၊ စတဲ့လုပ်ဆောင်ချက်တွေလုပ်ခြင်းကလည်း သင့်မှတ်ဉာဏ်ကိုကောင်းမွန်ဖို့ ကူညီပေးမှာပါ။ ၅) စိတ်ဖိစီးမှုတွေကို ပြန်သုံးသပ်ပြီး ထိန်းချုပ်ပါ။ စိတ်ဖိစီးမှုသည် ဦးနှောက်ကိုအဆိုးဝါးဆုံး ဒုက္ခပေးနိုင်တဲ့ရန်သူပါပဲ။ အလွန်အကျွံစိတ်ဖိစီးလာတဲ့အခါ ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေကို ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်ပြီး hippocampus လို့ခေါ်တဲ့ မှတ်ဉာဏ်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ဦးနှောက်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုက ဆဲလ်တွေကို ဖျက်ဆီးပစ်လိုက်ပါတယ်။ အဲဒါကြောင့် လေ့လာသူတွေက မှတ်ဉာဏ်အားနည်းခြင်း၊ မေ့လျော့ခြင်းဟာ စိတ်ဖိစီးမှုနဲ့လည်း ပတ်သက်နေတယ်လို့ တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ စိတ်ဖိစီးမှုလျော့နည်းစေရန်….ကိုယ့်ကိုကိုယ်အားလပ်ချိန်သတ်မှတ်ပေးပါ၊ အလုပ်နဲ့အားလပ်ချိန်မျှတမှုရှိပါစေ။ တစ်ကြိမ်ထဲမှာ အလုပ်တွေအများကြီးလုပ်ခြင်းက သင့်ကိုစိတ်ဖိစီးမှုဖြစ်စေပါတယ်။ တစ်ကြိမ်မှာ တစ်မျိုးထဲကိုသေချာအာရုံစိုက်ပါ။ ၆) ရယ်မောပေးပါ။ ရယ်မောခြင်းက အကောင်းဆုံးဆေးတစ်မျိုးပါပဲ ဆိုတဲ့စကားကို သင်ကြားဖူးမယ်ထင်ပါတယ်။ အဲဒီ့စကားက သင့်ခန္ဓာကိုယ်၊ ဦးနှောက်နဲ့ မှတ်ဉာဏ်ကောင်းစေဖို့အတွက်တော့ အမှန်ဆုံးပါပဲ။ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာတုံ့ပြန်မှုတွေနဲ့မတူဘဲ ဦးနှောက်ရဲ့အဓိကအစိတ်အပိုင်းတွေကို ကန့်သတ်ထားတာမျိုးမရှိဘဲ ရယ်မောခြင်းက ဦးနှောက်တစ်ခုလုံးရဲ့အစိတ်အပိုင်းတွေအားလုံးကို အကျိုးရှိစေတာပါ။ အဲဒါအပြင် ဟာသတွေနားထောင်ခြင်းက ဦးနှောက်ရဲ့သင်ကြားမှု၊ သင်ယူမှုနဲ့ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းအားတွေကို တိုးတက်စေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းနေရာတွေကို တိုက်ရိုက်ထိရောက်စေနိုင်ပါတယ်။ စိတ်ပညာရှင် Daniel Goleman ဆိုသူက သူ့ရဲ့ Emotional Intelligence ဆိုတဲ့စာအုပ်တစ်အုပ်ထဲမှာ “ရယ်မောခြင်းက ပိုပြီးလွတ်လပ်ကျယ်ပြောတဲ့နေရာမှာ ရောက်ရှိသွားသလိုမျိုး လွတ်မြောက်မှုကို ခံစားရအောင် ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်” လို့ရေးသားထားပါတယ်။ ၇) သင့်ဦးနှောက်နဲ့မှတ်ဉာဏ်တိုးပွားစေတဲ့အစားအစာတွေကိုသာ စားပါ။ ခန္ဓာကိုယ်က လောင်စာဆီလိုသလိုပဲ ဦးနှောက်အတွက်လည်း လိုအပ်ပါတယ်။ သင်စားနေကျအစားအစာထဲကမှ အသီးအရွက်တွေ၊ ကျန်းမာစေတဲ့အဆီ၊ အစေ့အဆန်တွေ၊ အသီးအနှံတွေ၊ ပရိုတင်းဓာတ်ပါဝင်တဲ့အစားအစာတွေက ကျန်းမာရေးအတွက်ကောင်းမွန်စေပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သင့်ရဲ့မှတ်ဉာဏ်ကိုလည်း တိုးစေတယ်ဆိုတာသင်မေ့နေပါသလား။ သင့်ဦးနှောက်၊မှတ်ဉာဏ်မေ့လျော့ခြင်းတွေအတွက် စားသင့်တဲ့အစားအစာတွေကတော့ omega-3 fatty acids ပါဝင်သောအစားအစာများက ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးအတွက် အကျိုးအများကြီးရှိစေပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဆော်လမွန်ငါး၊ တူနာငါး၊ ထရောက်ငါး၊ ဆာဒင်းငါး စတဲ့ငါးတွေမှာ omega-3 fatty acids ပါဝင်ပါတယ်။ ကယ်လိုရီနည်းပြီး ပြည့်ဝဆီပါတဲ့အစားအစာတွေကို ကန့်သတ်စားသုံးပါ။အသီးအနှံတွေနဲ့ ဟင်းသီးဟင်းရွက်တွေများများစားပါ။ ဂရင်းတီးနဲ့ ဝိုင်သောက်ပါ။ ၈) သင့်ခန္ဓာကိုယ်နဲ့ ကျန်းမာရေးပြဿနာများကို ကုသပေးပါ။ သင့်ရဲ့မှတ်ဉာဏ်တွေက မယုံကြည်နိုင်လောက်အောင် မေ့လျော့လွယ်နေတယ်လို့ သင်ခံစားနေရပါသလား။ အဲဒါဆိုရင်တော့ သင့်ရဲ့ဘဝရှင်သန်နေထိုင်မှုပုံစံနဲ့ သင့်ကျန်းမာရေးကြောင့်လည်းဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ရူးသွပ်ခြင်းမဟုတ်ပေမယ့် အင်ဇိုင်းမားရောဂါမျိုးက သင့်ရဲ့မှတ်ဉာဏ်တွေကို တဖြေးဖြေးမေ့လျော့လာစေနိုင်ပါတယ်။ စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ရောဂါတွေနဲ့ အခြားသောရောဂါတွေက သတိမေ့လျော့ခြင်းပြဿနာကိုဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ အဲဒါကြောင့် သင့်ကျန်းမာရေးကိုလည်း ဂရုစိုက်ပါ။ နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာရောဂါများက သင့်ခန္ဓာကိုယ်မှာ ကိုလက်စထရောများခြင်းနဲ့ သွေးဖိအားမြင့်မားခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေပါတယ်။ အဲဒါက သင့်ရဲ့သတိမေ့လျော့ခြင်းနဲ့ဆက်စပ်နေပါတယ်။ ဆီးချိုရောဂါဖြစ်ပွားနေတဲ့သူတွေမှာလည်း သတိမေ့လျော့ခြင်းက သာမန်လူတွေထက်ပိုဖြစ်နိုင်ချေများတာကိုတွေ့ရပါတယ်။ ဟော်မုန်းဓာတ်မညီမျှခြင်းကလည်း သတိမေ့လျော့ခြင်းကိုဖြစ်စေပါတယ်။ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ သွေးဆုံးချိန်မှာ အီစထရိုဂျင်လို့ခေါ်တဲ့ဟော်မုန်းဓာတ်ထုတ်လွှတ်ခြင်း ကျဆင်းသွားတဲ့အခါ သတိမေ့လျော့ခြင်းဖြစ်နိုင်ပြီး အမျိုးသားတွေမှာတော့ testosterone ဆိုတဲ့ဟော်မုန်းထုတ်လွှတ်မှုနည်းသွားတဲ့အခါမှာ သတိမေ့လျော့ခြင်းဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။ အားလုံးလည်း လိုက်နာဆောင်ရွက်ကြည့်ခြင်းဖြင့် မှတ်ဉာဏ်တိုးတက်ဖို့ အထောက်အကူပြုမယ်လို့ မျှော်လင့်ရင်း ဒီဆောင်းပါးလေးကိုမျှဝေပေးလိုက်ရပါတယ်။ https://www.helpguide.org/articles/healthy-living/how-to-improve-your-memory.htm လင့်မှ ဘာသာပြန်ဖော်ပြထားခြင်းဖြစ်ပါတယ်။